Venerius in Nederland

In 1946 waren er in Nederland 52 personen met de achternaam Venerius. Zestig jaar later, in 2007, droegen 87 personen in Nederland deze achternaam. Ondanks de babyboom dus geen spectaculaire groei in zestig jaar, wanneer men uitgaat van absolute aantallen. En de belofte aan Abraham (Genesis 22:17) lijkt er niet in door te klinken:
‘Voorzeker zal Ik u grotelijks zegenen, en uw zaad zeer vermenigvuldigen,
als de sterren des hemels, en als het zand, dat aan den oever der zee is.’
Maar in procenten is het toch een groei van ruim 67% (wat maar weer bewijst, hoe met statistieken te goochelen valt). De Venerii wonen onregelmatig verspreid over Nederland. In 2007 woonden zij in de gemeenten Enschede (28), Haaksbergen (5), Berkelland, Hengelo, Oldenzaal, Borne, Almelo (7), Tubbergen; Eindhoven, Geldrop-Mierlo, Waalre en Heeze-Leende (11); Landgraaf, Heerlen, Kerkrade (5); Maastricht, Amsterdam, Ridderkerk, Emmen, Smallingerland, Lemsterland, Steenwijkerland, Apeldoorn, Arnhem, Zwolle. Zoals ook de kaart laat zien, kun je drie clusters aanwijzen: rond Kerkrade, rond Eindhoven en in Twente, waar je de meeste vindt.

Varianten

Als varianten van de naam Venerius komen in Nederland en elders Vinerius, Vienerius, Vernerius, Verneries, Vernerie, Warnerius, maar ook Fenerius en Finerius, en als verschrijving zelfs Vennius voor. Ook vond ik een Alexis Venieris en een Nikolaos Veneris, beiden schakers. Eén keer vond ik bovendien een link met Irnerius, (ook wel Wernerius, Vernerius, Warnerius, Vuarnerius of Gernerius), grondlegger van de universiteit van Bologna. De scheldnamen Veneertjes en Vesuvius, die mij op de lagere school resp. het gymnasium ten deel vielen, zijn gelukkig niet in officiële documenten vastgelegd. Vesuvius zou maar het misverstand voeden, dat een Venerius opvliegend van aard is. 😉 Soms vind je de achternaam van aantoonbaar dezelfde persoon op heel verschillende wijze gespeld. Een spellingsvariant sluit genetische verwantschap dus niet uit. Misschien deed een analfabeet aangifte bij de Burgerlijke Stand. Wanneer de ambtenaar dan de naam had genoteerd en vroeg, of het correct was, beaamde die persoon dat. Mogelijk uit schaamte of in de overtuiging, dat het gehoorde overeenkwam met het geschrevene. En zo’n geleerde ambtenaar zou het toch wel goed hebben, nietwaar? Dan was de variant ongewild een feit. De naam daarna aanpassen kan alleen via een Koninklijk Besluit. Het verzoek moet je indienen bij de rechtbank. Daar heb je hulp van een advocaat bij nodig. Je moet een vier pagina’s tellend aanvraagformulier invullen. De kosten zijn aanzienlijk. Wordt het verzoek afgewezen, dan ben je dat geld kwijt.

Nu is een kanttekening bij de spellingsvarianten hier op zijn plaats. Het verhaal over analfabeten, die aangifte deden en niet konden of durfden verifiëren, of de genoteerde achternaam overeenkwam met hun ‘echte’ naam, is gebaseerd op de vooronderstelling, dat de naam Venerius al in deze vorm bestond en vervolgens verhaspeld is. Maar komt die veronderstelling wel overeen met de historische feiten? Het gedegen genealogische onderzoek door Monique wijst in de richting van een omgekeerde gang van zaken: eerst bestond er een ‘variant’, die pas later tot de naam Venerius werd.
Heel sneu voor de theorie, dat er misschien wel een doorlopende lijn zou lopen vanaf de Romeinen via de Middeleeuwen tot in onze tijd. Met meer recht kan men beweren, dat de naam Venerius een wederopstanding heeft beleefd. En waarom zou een Latijnse naam in zijn oorspronkelijke vorm zijn blijven bestaan, waar het klassiek Latijn zich gaandeweg via het vulgair Latijn heeft ontwikkeld tot andere talen zoals het Frans, Spaans, Catalaans, Portugees, Italiaans en zelfs het Roemeens en Moldavisch? Toen in de vijftiende en zestiende eeuw de internationale wereld van humanisten en wetenschappers het Latijn als lingua franca ging gebruiken, latiniseerden auteurs die in het Latijn schreven hun naam. De Latijnse vorm benadrukte, dat iemand bij de humanistische, geleerde elite hoorde, maar was vaak ook handig om een nederige afkomst te verbergen.
Terug naar de theorie van de ‘wederopstanding’ van de naam. Historisch is het veel waarschijnlijker, dat ene Fournier zijn naam latiniseerde tot Fornerius, wat leidde tot allerlei werkelijk gevonden varianten, tot er op een bepaald moment de variant Venerius was, misschien ingegeven en opgeschreven door iemand, die deze naam uit de kerkgeschiedenis kende en juister achtte dan bijvoorbeeld Fernerius of Vernerius.
De geslachtsnaam Venerius is dan een latere ontwikkeling – geen bron van verschrijving, maar een eindpunt. Wanneer Napoleon Bonaparte op 18-11-1811 de Burgerlijke Stand in de Lage Landen invoert en iedereen wettelijk verplicht is, een eigen ‘achternaam’ aan te nemen om belasting-inning en dergelijke geolied te laten verlopen, komt er meer orde en worden vreemde varianten van de naam Venerius zeldzaam.

Stamboom

Personen met de familienaam Venerius komen veel voor op het internet en ook enkele bedrijven met Venerius in hun naam, zowel in Nederland als elders. Mijn halfzus Monique heeft bewonderenswaardig vasthoudend en deskundig de stamboom van de voorlopig oudst traceerbare ‘stamvader’ Jan Fenerius en zijn nakomelingen opgesteld. Deze Jan Fenerius (geboren ~1740-1750, sterfdatum onbekend) leefde in Amsterdam.
Joannes Venerius (~1773-1848) was lang de oudst traceerbare bron van de herkomst van de naam Venerius in Nederland. Personen met de achternaam Venerius of Veneries in Twente stammen vrijwel zeker van deze Joannes Venerius af. Hij verhuisde op een gegeven moment van Amstelveen naar Delden.